İnsanın fiziksel evrimi binlerce yıl sürüyor belki ama, insanın bilgi ve bilincinin evrimi bir ömre sığıyor.
Evrilen bilgi ve bilincimizle ömrümüzün geçmişine dönüp baktığımızda yeni şeyler görüyor, yeni değerlendirmeler yapabiliyoruz.
Özellikle; içinde büyüdüğünüz genetik ve kültürel ekosistem daha anlamlı biçimde değerlendirilebiliyor, o zaman anlayamadığınız kelime ve deyimleri çözebiliyorsunuz.
Ben de bugünlerde farklı araştırmalar yaparken 70 yıl önceki yıllarda, çocukluğumdaki bazı deyimleri çözebiliyor, anlamlandırıyor ve sevinip, gülümsüyorum.
Çocukluğumdan aklımda kalan, o zaman anlamlandıramadığım Hesafen deyimi de bunlardan biri.
Bugünlerde; Türk Bilim Tarihi, Türk Bilim insanlarının batıya etkileşimini araştırıyorum.
Görüyorum ki; özellikle MS. 1000’li yıllarda Türkler, genlerinde var olan doğayı referans alarak, çeşitli ve bütüncül düşünme becerileriyle, her şeyi her şeye bağlayabilen ve her şeyden haberli pek çok bilim insanı yetiştirmişler, o zamanki bilim ve teknolojiye damga vurmuşlar.
Felsefeden astronomiye, biyolojiden tıbba, coğrafyadan yön bulma teknolojisine, cebirden geometriye bütün bilimlerden haberli Biruni, Farabi, İbn-i Sina, İbn-i Haldun, Harezmi gibi pek çok bilim adamı yetiştirmişler.
İtalyan Rönesansından çok önce, Hazar çevresinde adeta bir Türk Rönesansı yaşamışlar, bugünkü batı biliminin temelini oluşturmuşlardır.
O zaman Türkler Arapça alfabe kullandığı için Arapça ve Farsça yazan bu Türk bilim adamları kasıtlı olarak İslami ve Arap olarak damgalanmışlar, Arap emperyalizmine kurban edilmişlerdir. Bu Türk Bilim adamlarının eserleri; Mısır, Kuzey Afrika ve Endülüs yoluyla batıya taşınmış, Endülüs’te Tercüme Evlerinde Yahudi mütercimlerce Latinceye çevrilmiş ve batı aydınlanmasının temellerini oluşturmuşlardır. Bu bütüncül düşünme, her şeyden haberli olarak bilim yapma hali batıya bulaşmış. Mesela Leonardo da Vinci gibi; astronomiden, fizikten, tıptan, geometriden, mimariden, heykelden, resimden anlayan ve adlarına ‘’Polimat’’ denilen bilim insanları türemiştir.
Batılının Latince Polimat dediği; her şeyden haberli bu insanlara doğuda ne denildiğini merak edip araştırdığımda ‘’Hezarfen’’ kelimesi çıktı karşıma. ‘’Hezar’’ Farsçada ‘’Bin’’ demek, ‘’Fenn’ de ‘’bilim’’ demek. Böylece Türkler bilim insanlarına ‘’Bin Bilimli’’ anlamına gelen Hezarfen demişler o yıllarda.
Mesela; Osmanlı döneminde, ilk uçuş denemesini yapan Ahmet Çelebiye ‘’ Hezarfen Ahmet Çelebi’’ denilmiştir.
Giderek çok bilen, elinden her şey gelen, bin türlü işi beceren insanlara Hezarfen denilmiş, yani bir anlamda bu bilimsel kavram halka indirilmiştir.
Nerden mi biliyorum?
Bu kelimelerle tanışınca, bizim kasabada, Beycuma’da, çocukluğumda yaşayan 70 yıl önceden tanıdığım; akrabamız ve amcamın kayınpederi Hesafen Molla Ahmet Amca geldi aklıma.
Hesafen Molla Ahmet Amca, marangozluktan demirciliğe, terzilikten ayakkabıcılığa, her şeyden anlar, Safranbolu konağından değirmene her türlü yapıyı yapabilir, taş köprü ve minare gibi o zaman için yüksek teknolojili sayılabilecek projeleri gerçekleştirebilirdi.
Bizim çevrede herkes, her türlü problemin çözümü için ona giderdi, o da her sorunu çözerdi. Bu yüzden çok sevilen, sayılan ama bir o kadarda mütevazi ve güler yüzlü bir insandı. Upuzun boylu ve uzun uzun adımlarla yürüyen, bu yüzden de hep fark edilen bir adamdı.
İki torunu; Saim ve Sami Gökmen de bize örnek gösterilen sakin, saygılı ve çok sevilen iki üniversiteliydi. Daha sonra Saim abiyle haberleşemedim. Ama Sami Abi, bankacı oldu ve bir bankanın Bölge Müdürlüğünden emekli oldu. Onunla ara sıra görüşüyorum.
Neyse…
İşte böyle böyle, ‘’Hezarfen’’i öğrenip Hesafen Molla Ahmet Amca’nın ‘’Hesafen’’ının Hezarfen’den geldiğini, Hezarfen kelimesinin bizim Türkmenlerin ağzında Hesafana dönüştüğünü çözdüm.
O zamanın Türk toplumunda bilimle halkın nasıl yakın olduğunu anladım, deyimlerin biraz bozulsalar da yüzyılları aşan bir kültür taşıyıcısı olduğunu gördüm.
Hesafeni çözdüm, anladım ve çok sevindim. Mutlu oldum.
Ben böyleyim işte…
Bilince mutlu oluyorum.
Yaşadığımı hissediyorum.
İşte düzelterek yazıyorum.
Hezarfen Molla Ahmet Amca,
Ruhun şad olsun.
Çok bilen, elinden her iş gelen, bin türlü işi becerebilen.
Hezarfen Molla Ahmet Amca…
Ruhun şad olsun, Hezarfen sıfatın soyumuza gurur olsun…